عبدالرحمان حبریحِبْری، عبدالرحمان، مورخ، عالم دینی و شاعر عثمانی بود. ۱ - بیوگرافی عبدالرحمان حِبْریوی در ذیحجه ۱۰۱۲ در ادرنه به دنیا آمد. نام اصلی‌اش نورالدین قالقان دَلَن سلیمان بود [۱]
لوند، ج۱، ص۴۱۱.
. پدرش، خباز زاده حسن افندی ملقب به صالباش (متوفی ۱۰۳۹)، از منسوبان علمیه [۲]
پاکالین، ذیل Ilmiyye"".
و از مدرّسان مدارس تحصیلات عالی بود. [۳]
محمد بن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۷۳۳، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
حبری، به مناسبت لقب پدرش، به صالباش‌زاده نیز معروف شده است . وی که تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز کرده بود، در استانبول ادامه تحصیل داد و موفق به اخذ اجازه و کسب صلاحیت «ملازمت» [۴]
پاکالین، ذیل "Mulazim".
[۵]
اوزون چارشیلی، ج۲، ص۵۸۷ـ۵۸۸.
و مدرّسی [۶]
پاکالین، ذیل "Mulazim".
شد. پس از سال‌ها تدریس و طیِ سلسله مراتب مدرّسی، در جرگه قضات جای گرفت و در شهرهای توقات/ توقاد، تیره و قرین‌آباد به کار قضا پرداخت. وی به روایتی در ۱۰۶۹ احتمالا در ادرنه و به روایتی دیگر در ۱۰۸۷، در واپسین محل خدمت خود، یعنی در سیروز/ سرز [۷]
محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۳، ص۹۷، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
[۸]
لوند، ج۱، ص۴۱۲.
درگذشت. آثارش حاکی از آن‌اند که او افزون بر علوم شرعی، بر تاریخ و ادبیات نیز تسلط داشته است. [۹]
محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۳، ص۹۷، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
۲ - آثارحِبْریآثار شناخته شده وی عبارت‌اند از : ۲.۱ - کتاب انیسالمسامرینانیسالمسامرین (انیس مصاحبان شبانه)، درباره ادرنه، در چهارده فصل. وی پس از شرح فتح ادرنه به دست ترکان عثمانی در ۷۶۳، درباره قلاع، محلات و کوچه‌ها، مساجد و مدارس، کاروانسرا‌ها و رباطها، حمامها، قهوه‌خانه‌ها، باغها، پلها، چشمه‌‌ها و قصبات و نیز علما و سلاطین و قضات و شعرای مدفون در شهر، اطلاعاتی به دست داده است. این اثر در ۱۰۴۶ تألیف گردیده؛ کلمه «خاتمه» در پایان آن به حساب ابجد نشان‌دهنده همان تاریخ است. نسخ خطی این اثر در کتابخانه دانشگاه استانبول، کتابخانه سلیمانیه، و کتابخانه دانشکده زبان و تاریخ ـ جغرافی دانشگاه آنکارا موجود است [۱۰]
لوند، ج۱، ص۴۱۲.
.
احمد بادی افندی ادرنوی، بعد‌ها براساس اثر مورد بحث و با تجدیدنظر کردن و افزودن اطلاعات و مطالب جدید بر آن، کتاب سه جلدی ریاض بلده ادرنه را تألیف کرد [۱۱]
لوند، ج۱، ص۴۱۲.
.
۲.۲ - دفتر اخباردفتر اخبار (دفتر اخباران قانونی شهنشاه پادشاه عالم پناه آل‌عثمان و وزرا و موالیان)، که تاریخ مختصر عثمانی از زمان عثمان غازی (حک: ۶۸۰ـ۷۲۴) تا دوره سلطنت سلطان ابراهیم (۱۰۴۹ـ۱۰۵۸) است و در شش دفتر تدوین شده و به‌ویژه منبع عمده‌ای برای ادوار سلطنت مراد چهارم و سلطان ابراهیم است. نسخ خطی آن در کتابخانه دولتی بایزید و کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول نگهداری می‌شوند [۱۲]
لوند، ج۱، ص۳۸۳ـ۳۸۴.
۲.۳ - تاریخ فتحروانتاریخ فتح‌روان، گزارش لشکرکشی اول سلطان مراد چهارم به ایران و فتح قلعه ایروان/ روان (نیمه دوم ۱۰۴۴ـ نیمه اول ۱۰۴۵) است. نسخه خطی این اثر در کتابخانه سلیمیه ادرنه نگهداری می‌شود. ۲.۴ - تاریخ فتح بغدادتاریخ فتح بغداد، گزارشی است از لشکرکشی سلطان مراد چهارم در ۱۰۴۸ که منجر به فتح بغداد شد. نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه سلیمیه ادرنه موجود است . ۲.۵ - حدائقالجنانحدائقالجنان، در بردارنده «مطایبات و محاضرات»، در هشت باب. [۱۳]
محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۳، ص۹۸، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
نسخه‌ای از آن در کتابخانه موزه توپقاپی‌سرای موجود است .
۲.۶ - مناسک مسالکمناسک مسالک، راجع به سفر حج حبری در ۱۰۴۱ـ ۱۰۴۲ و در بردارنده اطلاعاتی درباره منازل راه و مناسک حج. نسخه‌ای از این اثر، مشتمل بر ده باب و یک تتمه، در کتابخانه سلیمانیه موجود است. سئویم ایلگورل متن آن را در چند شماره مجله مؤسسه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه استانبول منتشر کرده است . ۲.۷ - ریاضالعارفینریاضالعارفین که ترجمه الرسالة العلیة فی الاحادیث النبویه ملاحسین واعظ کاشفی (شامل چهل حدیث) از زبان فارسی به ترکی است.این ترجمه، که با اضافاتی همراه است، تسلط مترجم را به فارسی و ترکی نشان می‌دهد. نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول و نسخه‌ای دیگر در کتابخانه فاتح نگهداری می‌شود [۱۴]
محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۳، ص۹۷، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
. ترجمه مذکور از حدیث سی و ششم فرا‌تر نرفته است . بروسه‌لی از دو اثر دیگر حبری (رساله‌ای درباره اوقات پنج گانه نماز و دیوانچه، مشتمل بر سروده‌هایش) نام‌برده [۱۵]
محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۳، ص۹۸، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
که نسخه‌ای از آن‌ها به دست نیامده است .
۳ - فهرست منابع(۱) محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲. (۲) محمد بن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹. (۳) لوند. (۴) پاکالین. (۵) اوزون چارشیلی. (۶) میدان لاروس. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان حبری »، شماره۵۷۷۱. |